In 2008 zijn in het Convenant Leerkracht afspraken gemaakt door toenmalig minister Plasterk, vakorganisaties en de Hbo-raad. Een ervan had betrekking op het gebrek aan professionele ruimte waar door leraren over geklaagd werd. Voor het Hbo was de inzet om te komen tot een professionele ruimte die aansloot bij de situatie op universiteiten. Dat heeft geleid tot een eerste ronde waarin binnen elke instelling een debat gevoerd moest worden over de professionele ruimte. Een andere activiteit bestond uit de Stimuleringsregeling Professionele ruimte, onder regie van Zestor. Hierbij was subsidie beschikbaar voor projecten rond de kernvraag: “Hoe kan de zeggenschap en betrokkenheid van de docent als individuele professional en lid van een team bij het ontwerp en de uitvoering van het onderwijskundig- en onderzoeksbeleid worden vergroot?” De Dag van de professionele ruimte bestond enerzijds uit posterpresentaties over de uitgevoerde projecten en anderzijds uit voordrachten, discussies en inspiratietafels. Allemaal met de intentie om een stap verder te komen door kennis en ervaringen uit te wisselen.

Rob Vink, auteur van het essay “Ruimte voor vertrouwen” hield een voordracht over de uitgangspunten en de dilemma’s die verbonden zijn aan een debat en een proces voor professionele ruimte. Het gaat uiteindelijk om onderwijskwaliteit. Als je als team merkt dat er belemmeringen zijn om te komen tot de gewenste kwaliteit moet je uitzoeken waar de schoen wringt. In de praktijk blijkt het vaak niet zozeer om de ruimte van de docenten te gaan, maar om randvoorwaardelijke zaken. Daar moeten dan oplossingen voor gezocht worden. Het verschil in perspectief tussen bestuur en docententeam blijkt ook nog wel eens oorzaak te zijn van ervaren knelpunten. Zorg er dan voor dat de verschillen bespreekbaar zijn.

De posterpresentaties gaven een gevarieerd beeld. Sommige posters beschreven de werkwijze om te komen tot goed functionerende teams, er werd een app gepresenteerd als hulpmiddel voor de persoonlijke en professionele ontwikkeling van docenten (Talentenwijzer Docent) en er waren posters over het inrichten van ondersteuning voor docententeams. Wat me persoonlijk opviel was dat er relatief veel posters afkomstig waren vanuit het kunstenonderwijs. Er zaten dan ook ware kunstwerken tussen! Verder viel me op dat de meeste projecten betrekking hadden op uitvoeringsaspecten. Ik ben maar een enkele poster tegengekomen die expliciet ging over het spanningsveld tussen management en docententeam, en wat erbij komt kijken om als team goede afspraken te maken over de wenselijke ruimte.

Het ochtendprogramma werd afgerond met een ronde workshops. Ik ben zelf aanwezig geweest bij de workshop Focus op onderwijs in de professionele ruimte, verzorgd door Paul Dijkstra en René Versteegh van de HU. Wat me het meest is bijgebleven is dat er instellingen zijn die een nieuw type manager hebben ingesteld: de Chief Listening Officer. Zoals de naam aangeeft hebben ze de taak goed te luisteren naar de verschillende groepen belanghebbenden bij de instellingen. De voorbeelden hadden betrekking op ziekenhuizen (Cleveland Hospital en Radboud), maar ik denk dat de boodschap is dat we ook binnen onderwijsinstellingen goed moeten luisteren naar de studenten om te komen tot onderwijskwaliteit.

Het middagprogramma bestond uit inspiratietafels. Een aantal deskundigen verzorgden eerst een korte inleiding om daarna de discussie los te trekken. Ik heb deelgenomen aan het thema Bestuur & beleid en professionele ruimte, onder leiding van professor Edith Hooge. Als voormalig voorzitter van een centrale medezeggenschapsraad dacht ik al een aardig beeld te hebben van de verhoudingen tussen bestuur en werkvloer (om het maar even simpel voor te stellen). Maar uit het verhaal van Edith deed ik toch nieuwe inzichten op. Sommige daarvan waren trouwens heel herkenbaar, bijvoorbeeld dat veel besturen door de verscherpte aandacht vanuit het ministerie de neiging hebben om steeds meer regels en protocollen in te voeren. Aan de ene kant begrijpelijk, maar het levert vaak wel spanningen en knelpunten op, en lokt uit dat docenten zich passiever opstellen. Je realiseert je als docent ook niet altijd hoeveel partijen op de een of andere manier betrokken zijn bij onderwijs en er een mening over hebben. Een plaatje van Edith maakte indruk door het grote aantal betrokkenen, en was niet eens volledig, want de VMH kon ik zo snel niet vinden!

De opdracht voor de discussie bestond uit het bespreken van casus waarin je als docent of team met een gebrek aan ruimte te maken kreeg. Wat was daarin het probleem, wat heb je er zelf aan gedaan om de benodigde ruimte te verkrijgen, wat had de leiding kunnen doen? Voorbeelden te over. Er kwamen geen algemeen geldende oplossingen uit, maar wel de boodschap dat je er toch samen met de leiding moet proberen uit te komen.

Meer informatie, ook over de sessies die ik niet bezocht heb, is te vinden op de website van Zestor (http://www.zestor.nl/nc/item/bijeenkomst/dag-van-de-professionele-ruimte/). En er is beloofd dat naar aanleiding van de dag een inspiratieboekje wordt samengesteld. Ik ben benieuwd!

Lees hier het verslag